Dwór i park w Trzcianie

O tym, że zespół dworski w Trzcianie nie był zakładany z myślą o siedzibie jego właścicieli, świadczy lokalizacja na terenie obniżonym – nawet w stosunku do układu urbanistycznego rozległej wsi. Położony na północ od drogi Rzeszów – Sędziszów i zespołu kościelnego (kościół, cmentarz, zabudowania i grunty plebańskie), graniczył od zachodu poprzez strumień i drogę do Bratkowic z zabudową zagrodową. Pomiędzy częścią wschodnią z zabudowaniami folwarcznymi, a zachodnią z zabudowaniami (dworem i terenem omawianego parku) prowadziła od gościńca i kościoła droga – początkowo wzdłuż wsi – dalej stanowiąca oś zespołu i na północ od niego łącząca się z drogą wiejską do Bratkowic. Taki ogólny plan zespołu widoczny jest na mapie katastralnej z 1849 r. i jest on charakterystyczny dla podobnych obiektów w okolicy.

Nie odnaleziono przekazu, kiedy Christiani kupił (prawdopodobnie od Potockich) Trzcianę. Był to (podobnie jak Morski – nabywca Będziemyśla), wysoki urzędnik dworu austryjackiego. Drewniany dwór (zorientowany typowo dla dworów polskich na tzw. godzinę jedenastą), był z pewnością obiektem zastanym przez nowych właścicieli majątku. Świadczy o tym fakt, że w 14-cie lat później (odrys katastru z 1862 r.) przeznaczony jest już do rozbiórki – podobnie zresztą jak mniejszy, drewniany dom (z gankiem), usytuowany na wprost niego przy ówczesnej granicy południowej parku. Widoczny na mapie prostokątny murowany budynek, usytuowany prostopadle do jego elewacji frontowej dworu, przy zachodnim narożniku – to zaczątek obecnego dworu. Rzut tego obiektu pokrywa się z obrysem części południowej (reprezentacyjnej) istniejącego budynku.

Jak wskazuje mapa z 1861 r., planowano w tym czasie, oprócz wyburzenia starego – znaczną rozbudowę nowego dworu i budowę przy drodze murowanego budynku. Na pewno nie zrealizowano rozbudowy dworu, według pokazanego na mapie zamierzenia. Aktualizowana mapa katastralna z 1877 r. pokazuje niezmieniony układ dróg parkowych. Nie istnieje już drewniany dwór – według przekazów ustnych rozebrany w 1852 r. i drugi drewniany budynek na terenie parku – natomiast nowy dwór zyskał tylko prostokątną przybudówką na osi południe – północ. Niezmieniony jest również kształt gazonu; murowany budynek przy drodze mógł być rzeczywiście bramnym; gdyż przekazy ustne mówią, że teren ogrodów był ogrodzony od wschodu murem kończącym się bramą.

Obecny charakter – budynku piętrowego późno eklektycznego, o oszczędnym, lecz bardzo gustownym wystroju – mającego pozory raczej willi podmiejskiej, niż tradycyjnego dworu ziemskiego – zyskał tzw. pałac z całą pewnością po 1909 r. z inicjatywy Henryka Christianiego (a najpewniej pomiędzy 1910 a 1914 rokiem – zważywszy na udokumentowane paroletnie perturbacje z przejęciem spadku). Obrys dworu i jego orientacja nie uległy zmianie, natomiast wystrój (niestety po 2-ch powojennych przebudowach, jedynie zewnętrzny – wiernie utrzymany podczas remontu konserwatorskiego w 1976 r. świadczy, iż działał tu dobry architekt. Być może Karol Stryjeński – który pozostawił w tym okresie wiele prac w okolicy Rzeszowa. Wschodnia elewacja frontowa w części reprezentacyjnej (na osi wschód-zachód), flankowana 4-ma filarami, zwieńczonymi posągami muz; od południa znajduje się loggia na piętrze, z widokiem na park. Na mocy dekretu PKWN z 6 września 1944 r. rodzina właścicieli majątku została wykwaterowana z pałacu i przeniosła się do Krakowa.

Po wojnie w dworze mieściła się świetlica Samopomocy Chłopskiej, (która zawiadywała również folwarkiem), a decyzją z 11 sierpnia 1945 r. cały zespól (liczący jak obecnie ok. 11 ha) został przekazany Gminnej Szkole Rolniczej Męskiej, przekształconej później w Technikum Melioracyjne, a obecnie noszącej nazwę Zespół Szkół Techniczno-Weterynaryjnych w Trzcianie. Początkowo szkoła mieściła się w dworze, następnie na sale lekcyjne adaptowano spichlerz i owczarnię, inne budynki inwentarskie zburzono lub przekształcono w warsztaty szkolne i garaże.

Początkiem lat 70-tych – częściowo na terenie parku, częściowo ogrodów warzywnych – wybudowano duży internat (nie odnaleziono wskazań lokalizacyjnych i planów), dwór przekształcono w dom nauczyciela, a w 1982 r. zdecydowano o niefortunnej lokalizacji nowego, okazałego budynku szkoły – w miejscu zadrzewień śródfolwarcznych. W parku znajduje się m. in. osiem drzew uznanych za pomniki przyrody.

Na terenie parku założono boiska, korty tenisowe, przed elewacją frontową dworu zaprojektowano nowy, sztywny układ utwardzonych ścieżek i brzydki w kształcie gazon. Prace remontowe i adaptacyjne oraz budowa nowych obiektów sprawiły, że teren parku został dość silnie uzbrojony.