Styk Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej, na którym położona jest dzisiejsza gmina Świlcza, był od zarania dziejów szlakiem wędrówek ludzi w poszukiwaniu siedlisk. Urozmaicony krajobraz tych terenów sprzyjał osadnictwu. W czasach prahistorycznych występowały tu lesiste wzniesienia, pełne różnego gatunku zwierząt. W miejscu, gdzie znajdują się obecnie zasobne pokłady torfu, niegdyś falowały rozległe jeziora wypełniające dawne koryto Prawisły. (Prawisła do ostatniego zlodowacenie, ok. 10 tys. lat temu, odprowadzała tędy wody z Karpat do Morza Czarnego).
Na teranie gminy Świlcza zewidencjonowano około dwustu stanowisk archeologicznych, świadczących o przebywaniu ludzi i zakładaniu osad od schyłkowego paleolitu (ok. 12 tys. lat temu), aż do czasów średniowiecznych. Wśród licznych znalezisk i odkryć, na szczególną uwagę zasługują dwa. W 1936 roku, podczas prac przy eksploatacji torfu w Trzcianie, wydobyto 6 siekierek brązowych (5 z tzw. piętką i 1 tulejkowatą) pochodzących z późnej epoki brązu (przełom XIII/XII w. p.n.e.).
Prowadzone w Świlczy w latach 70. i 80. XX wieku prace archeologiczne doprowadziły do odkrycia osady z V w. n.e., której mieszkańcy trudnili się obróbką bursztynu. Utrzymywali oni kontakty handlowe z Rzymianami. Podczas prac badawczych wydobyto spod ziemi m.in. bursztynowe paciorki, surowiec bursztynowy przeznaczony do obróbki, srebrne fibule (zapinki do spinania szat) oraz rzymskie monety. Dzięki tym odkryciom i ich naukowej interpretacji Świlcza zaistniała w nauce i literaturze archeologicznej, w skali międzynarodowej.
W średniowieczu i czasach nowożytnych (do 1772 r.) ciekawie przedstawiało się położenie wsi obecnej gminy Świlcza. Połowa z nich: Świlcza, Rudna Wielka, Przybyszówka, Bzianka i Woliczka należały do województwa ruskiego, a druga połowa: Bratkowice, Mrowla, Trzciana, Dąbrowa i Błędowa Zgłobieńska, do województwa sandomierskiego – granice tych miejscowości był równocześnie granicą województw. W czasach piastowskich była to granica państwowa między Małopolską a Rusią.