Zapraszamy do poznania unikalnych osobliwości przyrodniczych występujących na terenie ścieżki, mamy nadzieję, że spędzicie czas miło, kojąc nerwy, lecząc się naturą i twórczo podpatrując przyrodę, która nas otacza. Długość ścieżki około 5 km, czas zwiedzania małej pętli około 2 godz. (przystanki nr 1-8), a całej około 3 godzin (przystanki nr 1 -10).
Dojazd do ścieżki - jadąc z Rzeszowa do Trzciany około 12 km, dojeżdżamy do skrzyżowania z drogowskazem Bratkowice skręcamy w prawo i jedziemy około 2 km mijając po drodze z prawej strony zabytkowy park, następnie mijamy tory kolejowe i jedziemy dalej zatrzymując się na parkingu po prawej stronie za rzeczką Mrowia (Czarna), a następnie pieszo udajemy się zwiedzać oraz uczyć się przyrody.
Uchwałą nr XX/218/2001, Rada Gminy Świlcza z dn. 27.07.2001 r uznała zbiornik wodny „Trzciana Olszyny" wraz z przyległy terenem za użytek ekologiczny - 30,5 ha.
Teren ścieżki wg Kondrackiego leży w mezoregionie Pradolina Podkarpacka wchodząca w skład makroregionu Kotlina Sandomierska. W obrębie doliny rzeki Mrowli (Czarna) występują utwory holoceńskie wykształcone jako: gliny, gliny pylaste, piaski gliniaste lub pyty i lokalnie torfy. Rzeka Mrowia (Czarna) bierze początek w okolicach Będziemyśla w Przysiółku Grudna na wys. 335,7m., odwadnia ten obszar i wpływa do Wisłoka w Zaczerniu. Na tym terenie eksploatowane były torfy, pozostały po nich wyrobiska, które wymagają rekultywacji lub nastąpi tu sukcesja naturalna spontanicznej roślinności. Wg podziału geobotanicznego obszar ten leży w Okręgu Puszcza Sandomierska wchodzący w skład Krainy Kotlina Sandomierska.
Na tym obszarze dominują nitrofilne zbiorowiska pól uprawnych, terenów ruderalnych i wydeptywanych oraz półnaturalne lub antropogeniczne zbiorowiska łąkowe (na glebach po eksploatowanych torfowiskach), a niewielkie powierzchnie zajmują lasy i to też silnie zantropogenizowane. Na terenie ścieżki występują fragmenty lasów olszowych oraz stadia inicjalne lasów łęgowych, olsów i grądów. Na polach w uprawach zbożowych spotyka się zespół wyki czteronasiennej z udziałem wyki brudnożóttej oraz zespół skrytka polnego i rumianku, a uprawom okopowym towarzyszą zespoły chwastnicy jednostronnej i włośnicy, zótticy z włośnicą oraz jasnoty purpurowej i przetacznika lśniącego. Siedliska ruderalne, brzegi zbiorników wodnych, dolinę rzeki, wzniesienia i stoki opanowuje zbiorowisko z klasy bytic, a na skrajach pól rozwijają się zbiorowiska stulichy psiej i pokrzywy z malwą zaniedbaną, oraz serdecznika z łopianem pajęczynowatym. Natomiast na miedzach i przydrożach śródpolnych pospolity jest zespół wrotycza z bylicą pospolitą.
Półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska łąkowe opanowuje bogaty florystycznie zespół rajgrasu wyniosłego, a na wilgotnych stale podtopionych łąkach występuje zbiorowisko ostrożenia warzywnego i rdestu wężownika. Na tym terenie rozwijają się fragmentarycznie zbiorowiska wodne i nadwodne, zajmując zarastające doły potorfowe, śródpolne oczka wodne, starorzecze, rowy melioracyjne itp.
1. Pola uprawne i torfowisko niskie
Tutaj zaobserwować można najdalej posunięty proces synantropizaji zacierający swoistość przyrody naturalnej. Na polach uprawnych w zależności od uprawy będą towarzyszyły inne zespoły roślinne zwane chwastami segetalnymi, które mogą być pochodzenia miejscowego (=apofity) oraz gatunki chwastów pochodzenia obcego (=antropofity). Na polach rosną m. in.: chaber bławatek, mak polny, bniec biały, chwastnica jednostronna, bratek polny, dymnica pospolita, dziurawiec rozesłany, groszek bulwiasty, gwiazdnica pospolita, g. trawiasta, jaskier rozłogowy, kąkol polly, komosa biała, k. wielonasienna, koniczyna biała, lucerna nerkowata, marchew zwyczajna, mietlica pospolita, mięta polna, mniszek pospolity, niezapominajka polna, ostrożeń polny, owies głuchy, perz rozłogowy, podbiał pospolity, powój polny, poziewnik szorstki, p. dwudzielny, przetacznik bluszczykowy, p. perski, p. polny, przytulia czepna, rdest powojowy, r. ptasi, rumian polny, skrzyp leśny, s. polny, tasznik pospolity, tobołki polne, wiechlina roczna, maruna bezwonna i wiele innych. Pola uprawne są miejscem bytowania wielu gatunków grzybów, owadów i zwierząt. Na torfowisku dominują turzyca brzegowa, oraz trawy i mszaki. Roślinności tej towarzyszy szereg gatunków zwierząt, grzybów itp. Widoczna jest dolina, którą płynie rzeka Mrowia (Czarna) z intensywnie zantropogenizowanymi brzegami. Jeszcze przed rokiem 1969/70 żył w niej rak rzeczny, ale po wybudowaniu Zakładu Polichemia wyginęły raki i szlachetne ryby.
Występują tu ptaki charakterystyczne dla otwartego krajobrazu rolniczego mozaiki polno-łąkowej: duże stada żerujących na łąkach szpaków, czajek, kwiczołów, niekiedy w towarzystwie pojedynczych bocianów białych. Ponadto spotyka się tu: bażanta, kuropatwę, skowronka polnego, srokę, pustułkę (mały rudawy drapieżnik polujący na gryzonie metodą zawisania w powietrzu, spotykany także zimą), dzierzbę srokosz (przypomina miniaturkę sroki, wysiaduje na czubkach krzewów, drutach elektrycznych, czatując na owady, a zimą zwykle na gryzonie), myszołowa zwyczajnego (lata wolno nad polami i często zawisa, spotykany cały rok. szczególnie licznie zimą), m. włochatego (krewniak naszego myszołowa, który w Polsce zimuje, przylatując z tundry północnoeuropejskiej), kląskawkę, pokląskwę łozówkę, cierniówkę i świergotka łąkowego (to małe ptaki wielkości wróbla, związane z łąkami i turzycowiskami).
Wschodni brzeg stawu o pow. 2,67 ha
Rośnie tu ols (las olszowy), w którym można podziwiać dorodne okazy olszy czarnej, z których najgrubsza ma obwód 228,5 cm (rośnie tu około 36 sztuk dorodnych olsz, a wiele wycięto przed laty, z których jeden pień został oczyszczony i zakonserwowany aby można odczytać jego wiek w chwili ścięcia itp). Las to żywe muzeum, które jest źródłem życia, leczenia i wypoczynku.
Wiosną masowo kwitną tu: ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy, z. żółty, knieć błotna (kaczyniec) oraz kuklik zwisły oraz złoć żółta, miodunka pospolita, szczawik zajęczy, śledziennica skrętolistna, leszczyna pospolita, bodziszek cuchnący, śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity, trzmielina europejska i inne gatunki. Można spotkać tu: winniczka, który jest największym ślimakiem z muszlą w Europie Środkowej (w 2001 r. bardzo licznie występował). Ponadto spotkać tutaj można: żabę wodną, rzekotkę drzewną, sarnę i inne. Na odcinku między tym przystankiem a przystankiem 4 można spotkać bobra europejskiego.
Występują tu i gniazdują ptaki związane z kępami drzew w środowisku podmokłym jak: słowik szary, rudzik, pokrzewka czarnołbista (trudne do zaobserwowania, intensywnie śpiewają szczególnie pod wieczór). Ponadto spotyka się tu: ziębę, wilgę, kukułkę, sowę uszatą, jastrzębia, pustułkę, czaplę siwą, grzywacza i turkawkę. Występują również: bąk (wiosną wieczorem i nocą bardzo głośno buczy), a zimą w zakrzewieniach sikorkę bogatkę, s. modrą, s. czarnogłową, raniuszka, czyżyka i strzyżyka.
4. Most betonowy na rzece Mrowli (Czarna)
Wzdłuż doliny rośnie szuwar trzcinowy ze znacznym udziałem niecierpka Roylego. Na samym mostku rosną licznie mech płonnik oraz porosty złotorost ścienny, tarczownica i inne. Obserwujemy tutaj uregulowane brzegi rzeczki Mrowli z początkowym stadium sukcesji łęgu olszowego, od strony południowej rośnie ols, w którym drzewostan budują m.in.: olsza czarna, topola osika, t. czarna, a podszycie: kruszyna pospolita, bez czarny, kielisznik zaroślowy, wierzby na których rosną mchy, huby i inne. Do lasu dochodzimy przez most betonowy rzadko używany. Wzdłuż rzeki rośnie m.in.: trzcina pospolita, manna mielec, niecierpek Roylego (nazwa gat. pochodzi od tego, ze po dotknięciu dojrzałych owoców pękają one wystrzeliwując nasiona na odległość do 3m). Niecierpek ten jest gatunkiem obcym w naszej florze pochodzi z Himalajów i Indii. Do Europy sprowadzony został jako roślina ozdobna w 1839 r.
W Polsce zanotowany w 1935 r., zdziczał z uprawy i zadomowił się na siedliska łęgu wierzbowo-topolowego oraz w dolinach rzek. Na całym ciągu ścieżki biegnącej lasem i zaroślami w 2001 roku licznie występował ślimak winniczek (odżywia się warzywami i owocami oraz pokrzywami, mniszkiem, podbiałem, podagrycznikiem, a młode zjadają jaja ślimaka oraz młode okazy - kanibamizm). Zimę spędzają zakopane w ziemi na głębokości kilku centymetrów.
Występują tu ptaki charakterystyczne dla zadrzewień polno-łąkowych na podłożu wilgotnym, są to: myszołów zwyczajny (gniazdujący), jastrząb, bażant, kukułka, gołąb grzywacz, kruk (gniazdujący), wilga, drozd śpiewak, kos, słowik szary, piegża, rudzik, pokrzewka czarnołbista, pokrzywnica, sowa uszata, zięba, gil, słonka, piecuszek oraz pierwiosnek związane z koronami wysokich drzew, ale gniazdujące na ziemi. Zimą widywane są w stadach dzięcioł duży, dzięciołek, sikorka bogatka, s. modra, s. czarnogłówka, czyżyk, strzyżyk, kowalik, pełzacz leśny oraz czeczotka przybywa z północy zimą zwykle z czyżykami.
5. Urokliwe oczko wodne otoczone olsem
Gdy krwią słońca zachód ociekł,
I na gnieździe zasnął bociek,
Żaby rade - rada w radę,
W rozmarzonych cisz zadumie
Głos podaje kuma kumie,
Będą kumkać tak do rana,
Bo nie boją się bociana
L.Staff
Rośnie tu las stanowiący „żywe muzeum" z wodą stagnującą, na której pływają różne gatunki rzęsy, a ich obecność świadczy o dość dużej żyzności wody (rzęsa wykorzystywana jest w biologicznych oczyszczalniach ścieków np. w Chmielniku koło Rzeszowa). Fragment ten jest niezwykle cenny przyrodniczo jako miejsce występowania roślin chronionych oraz rozrodu: owadów, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Las ten pełni rolę filtru biologicznego wychwytującego i wykorzystującego biogeny, które mogą zagrozić zbiornikowi wodnemu oraz samej rzece Mrowli. Drzewostan buduje głównie olsza czarna z domieszką topoli i wierzby, a w podszyciu licznie rosną: bez czarny, kruszyna pospolita oraz psianka słodkogórz, i młode okazy drzew, w runie występują: nerecznica grzebieniasta, n. błotna, turzyca długokłosowa, karbieniec pospolity i inne. Spotyka się tu. m.in.: ślimaka winniczka, rzekotkę drzewną, żabę wodną, traszkę grzebienistą, zaskrońca, bobra europejskiego. Zapuszczają się tu sarny oraz może ono być miejscem na reintrodukcję żółwia błotnego. W lustrze wody bardzo urokliwie odbijają się drzewa, a szczególnie pochylony okaz olszy czarnej porośniętej mchem.
Spotyka się tu ptaki charakterystyczne dla zadrzewień graniczących z łąkami i zastoiskami wodnymi, są to: kaczka krzyżówka, k. cyranka, kukułka, sroka, dzierzba gąsiorek (łowi owady i nabija na ciernie krzewów), krogulec, słowik szary, pokrzewka czarnołbista, trznadel, łozówka, strumieniówka. Natomiast bekas kszyk i derkacz, to ptaki lęgowe na mokrych turzycowiskach i łąkach, gatunki ginące w Europie.
Wędrując do przystanku nr 6 mijamy serię urokliwych oczek wodnych, w których w okresie wegetacji tętni życie.
6. Łąka na torfowisku
Rozwija się tu zespół ostrożenia warzywnego i rdestu wężownika, jest to barwna łąka podczas kwitnienia gatunków charakterystycznych dla zespołu. Występują również np. kuklik zwisły, groszek błotny, g. łąkowy, jaskier ostry, j. rozłogowy, firłetka poszarpana, krwawnica pospolita, barszcz zwyczajny, tojest rozesłana, niezapominajka błotna, ostrożeń warzywny, o. błotny, o. polny, przetacznik ożankowy, przytulia pospolita, złocień właściwy, krwiściąg lekarski, żywokost lekarski, dzwonek rozpierzchły, wiązówka błotna, bodziszek łąkowy, b. błotny, chaber łąkowy, wierzbownica kosmata, rzeżucha łąkowa, pięciornik kurze ziele, złocień właściwy, mniszek pospolity, śmiałek darniowy i inne.
Według badań palinologicznych (Starkel, Czopek, Madeja, Budek 2002) na tym terenie rosły m. in.: sosna limba, sosna, wierzba, leszczyna, olsza, świerk, wiąz, dąb, lipa, jesion, buk, grab, jodła, klon, topola, bylica, aster, wiązówka, rutewka, rdestnica, pałka szerokolistną, skrzyp, orlica pospolita, przęśl (gat. hodowany u nas nie występuje), widliczka, torfowiec i inne oznaczone do rodziny.
Występują tu ptaki wodne z grupy zasiedlającej zbiorniki wodne i zarośla łąkowe, są to ptaki charakterystyczne dla łąk i pól: perkozek, czapla siwa, myszołów, bąk, kaczka krzyżówka, gęś zbożowa (wiosną i jesienią tworzy stadka migracyjne, są to ptaki tundry północnoeuropejskiej), kaczka cyranka, bażant, derkacz, żuraw (jesienią odpoczywają emigrując z północnej Europy), sroka, kwiczoł, dzierzba srokosz (zimą poluje na norniki), dzierzba gąsiorek, dzwoniec, słowik szary, strumieniówka, świerszczak, łozówka, cierniówka, pokrzewka czarnołbista, remiz (buduje wiszące na gałęzi gniazda w kształcie kuli z owoców pałki), świergotek.
Spotyka się tutaj: bobra, okresowo wydrę (zwykle późną jesienią), tchórza, łasicę, ropuchę szarą (stawek ten od 35 lat jest miejscem godów wiosennych ropuchy), zaskrońca, traszki, żółwia błotnego(występował tu jeszcze w latach powojennych), kumaka nizinnego, żabę zieloną, sarnę, dzika (okresowo zachodzi z pobliskich lasów) i lisa.
7. Szuwar z pałka szerokolistną
Obszar podmokły porośnięty głównie pałką szerokolistną i trzciną pospolitą. Rosną tu m. in: niezapominajka błotna, mięta nadwodna, sit rozpierzchły, skrzyp błotny, s. bagienny, jeżogłówka, kosaciec żółty i inne, które zarastają jezioro śródłąkowe. Na powierzchni wody licznie rośnie rzęsa oraz widoczne są tu różne stadia sukcesji roślinnej. Aby stan ten zachować musi tu być prowadzona stała wycinka drzew i krzewów (ochrona czynna). W stawie między przystankami 6 i 7 bardzo licznie występuje ropucha szara oraz spotyka się tu żabę wodną, ż. trawną i inne.
Występują ptaki charakterystyczne dla siedlisk silnie podmokłych z gęstą szuwarową roślinnością z udziałem krzewów. Spotyka się tu: bażanta, błotniaka stawowego (poluje on na ptactwo błotne), wodnika, kureczkę nakrapianą (gatunek ginący w Europie), bekasa kszyka, remiza, strzyżyka (zimą w szuwarach trzcinowych, a latem w suchych lasach), słowika szarego, strumieniówkę, świerszczaka, rokitniczkę, trzcinniczka, trzciniaka (wysiaduje i głośno śpiewa z szczytu trzcin) i potrzosa.